VLADA VELJKOVIĆ, OLIVERA STAMENKOVIĆ
Pregledni rad [PDF]
UDC:665.75
Perspektivne tehnologije dobijanja biodizela1
Biodizel, alternativno gorivo fosilnom dizelu koje po hemijskom sastavu predstavlja smešu alkil, najčešće metil, estara viših masnih kiselina (MEMK), najčešće se, u sadašnjim uslovima industrijske proizvodnje, dobija homogeno katalizovanom metanolizom biljnih ulja. Pored značajnih prednosti, osnovni nedostaci ovog postupka ogledaju se u visokim zahtevima u pogledu kvaliteta polazne uljne sirovine i ekološki nepovoljnog procesa prečišćavanja proizvoda reakcije. Iz ovih razloga su istraživanja sinteze biodizela usmerena ka razvoju novih procesa, koji su ekonomski i ekološki prihvatljiviji. U ovom radu su analizirani postupci sinteze MEMK sa osvrtom na njihove prednosti, nedostatke i mogućnosti unapređenja u cilju razvoja procesa pogodnih za industrijsku primenu. Rad daje pregled istraživanja koji treba da posluže razvoju ekološki i ekonomski prihvatljivih postupaka sinteze biodizela u kojima se ostvarivanje visok prinos estara. Među ovim istraživanjima značajno mesto zauzima unapređenje heterogeno katalizovanih postupaka, naročito sa stanovišta razvoja katalitički aktivnih, stabilnih i jeftinih katalizatora. Razvoj enzimskih i nekatalizovanih procesa je uglavnom usmeren ka smanjenu proizvodnih troškova, a u slučaju enzimskih procesa i ka povećanju prinosa MEMK. Generalno, perspektive svih postupaka sinteze biodizela podrazumevaju primenu pogodnih reaktorskih sistema i kontinualnih procesa.
Ključne reči: alkoholiza, biodizel, metil estri masnih kiselina, tehnološki postupak
PERSPECTIVE TECHNOLOGIES FOR BIODIESEL PRODUCTION
Biodiesel, an alternative to fossil fuels, consists of alkyl, usually methyl, esters of fatty acids (FAME). Conventionally, it is mostly obtained by homogeneous base catalyzed methanolysis of edible oils. Despite the significant advantages, the main drawbacks of this process are the high requirements in terms of the quality of the raw materials and environmentally unfavorable processes of catalyst separation and products purification. For these reasons, the researches of biodiesel synthesis are aimed at developing new processes that are economically and environmentally acceptable. In this paper processes of FAME synthesis, their advantages, disadvantages and opportunities for improving are analyzed, in order to develop processes suitable for industrial applications. The main aim was to present an overview of the researches in developing biodiesel synthesis providing a high FAME yield, which are environmentally-friendly and economically acceptable. Heterogeneously catalyzed process has most often studied, aiming at developing catalytic active, stable and cheap catalysts as well as at process improvement. The developments of enzyme and noncatalytic processes are mainly aimed at reducing production costs and increasing the FAME yield under mild reaction conditions, respectively. Generally, the perspectives of biodiesel synthesis include the use of continuous processes and suitable reactor systems.
Key words: alcoholysis, biodiesel, fatty acid methyl esters, technological process
BILJANA ZLATIČANIN 1 , MIRA VUKČEVIĆ1 MILUN KRGOVIĆ1, IVANA BOŠKOVIĆ1 MILETA IVANOVIĆ1, RADOMIR ZEJAK2
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:669.712.1.068-03.6.8
Karakteristike geopolimera na bazi crvenog mulja kao komponente sirovinske mješavine
U Bajerovom procesu proizvodnje glinice, kao jedan od nus produkata, javlja se i crveni mulj. Sastav crvenog mulja se, uglavnom, bazira na prisustvu hematita, getita, kvarca, bemita, kalcita, trikalcijum-aluminata, cinkovog i magnezijumovog oksida, natrijum hidroksida itd. Sa aspekta deponovanih količina, crveni mulj predstavlja značajan ekološki problem. Neki od skorijih istraživačkih rezultata vezanih za potencijalnu valorizaciju crvenog mulja, iako naučno sasvim opravdani, pokazuju ekonomsku neisplativost i loše dugoročne perspektive za primjenu. Novija istraživanja su usmjerena na valorizaciju crvenog mulja kroz razvoj nove klase konstrukcionih materijala tzv. geopolimera. Istraživanja ovog tipa pokazuju i ekonomsku i ekološku održivost materijala, a geopolimere po značaju i isplativosti stavljaju ispred, do sada, neprikosnovenog Portland cementa.
Ključne riječi: crveni mulj, konstrukcioni materijali, metakaolin, geopolimer
The characteristics of geopolimers based on red mud as the component of raw mixture
Alumina production (Bayer process) produces red mud as by-product. The composition of red mud is dominantly based on hematite, ghetite, quarz, bemite, calcite, tricalcium-aluminates, zink oxide, managnese oxide, sodium oxid etc. Based on the stored quantities, red mud can be considered as the serious ecological problem. Some of the research results for the red mud valorization, although although scientificallz verz acceptable, have some lack in economical feasibility and lack of sustainability on long term. Some of the recent research is focused in valorization of red mud through the development of new class of constructive materials, so called geopolimers. Such research shows not onlzecological, but economical sistainability and put geopolimers as the materials of high priority, even higher than conventially used Portland cement.
Key words: red mud, constructive materials, metakaolin, geopolymer
MILAN JAIC, TANJA PALIJA
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:667.636.4
Uticaj vrste drveta i sistema površinske obrade na adheziju premaza
U radu je ispitivan uticaj drvne vrste i formulacije premaza u završnom sloju na vrednosti adhezije očvrsnulog filma premaza. Uzorci smrče i hrasta lakirani su 2K poliuretanskim premazom u osnovnim sloju, dok su u završnom sloju korišćene tri vrste premaza: 2K poliuretanski, 2K akril-izocijanatni i 2K alkid-uretanski premaz. Merenje adhezije je vršeno metodom rešetke i metodom pečatnika. Lakirani uzorci hrasta pokazali su od 27,41 do 38,98 % više vrednosti adhezije mereno metodom pečatnika, u odnosu na lakirane uzorke smrče. U poređenju različitih vrsta premaza u završnom sloju najviše vrednosti adhezije, mereno metodom pečatnika, pokazali su 2K akril-izocijanatni (3,72 MPa za uzorke smrče i 5,45 MPa za uzorke hrasta) i 2K alkid-uretanski premaz (3,76 MPa za uzorke smrče i 5,49 MPa za uzorke hrasta). Određena odstupanja u oceni adhezije metodom rešetke u odnosu na vrednosti adhezije dobijene metodom pečatnika pokazala su neophodnost primene više metoda u vrednovanju adhezije očvrsnulog filma premaza na površini drveta.
Ključne reči: drvo, premaz, adhezija, završni sloj
Abstract
This paper investigates the impact of wood species and formulation of coating in the top layer to the adhesion of cured coating. The samples of spruce and oak wood were coated with 2K polyurethane coating in the basic layer, while three types of coatings were used in the top layer: 2K polyurethane, 2K acrylic-isocyanate and 2K alkyd-urethane coating. Measurement of adhesion was performed by the cross-cut and pull-off method. The samples of oak wood showed for 27.41 to 38.98% higher values of adhesion measured by pull-off test, compared to the samples of spruce wood. In comparison of different types of coatings in the top layer the highest values of adhesion, measured by pull-off test, showed 2K acrylic-isocyanate coating (3.72 MPa for samples of spruce and 5.45 MPa for samples of oak) and 2K alkyd-urethane coating (3.76 MPa for samples of spruce and 5.49 MPa for samples of oak). Certain disagreement in the assessment of adhesion by cross-cut method compared to the values obtained by pull-off method showed the necessity of applying more than one method for evaluating the adhesion of the cured coating to the wood surface.
Key words: wood, coating, adhesion, topcoat
BRANKO PEJOVIĆ, VLADAN MIĆIĆ, MILORAD TOMIĆ
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:620.191.5:669.14.018.8
Istraživanje uticaja karakterističnih parametara na kvalitet obrađene površine kod nekih nerđajućih čelika pri elektrohemijskoj strugarskoj obradi
U uvodnom delu rada date su osnove procesa i najvažnije tehnološke karakteristike elektrohemijske obrade sa opisom reakcija u elektrolitičkom elementu. Navedena su dva karakteristična primera odvijanja hemijske reakcije u elektrolitičkoj ćeliji. Poseban osvrt je dat na najvažnije elektrolite koji se pri ovome primenjuju. U drugom delu radu, za karakterističnu grupu nerđajućih čelika, koji se često koriste u hemijskoj i procesnoj industriji, detaljno je ispitan uticaj različitih parametara na kvalitet obrađene površine. Pri ovome za sve eksperimente, merena je srednja aritmetička hrapavost Ra u zavisnosti od gustine struje kao najznačajnijeg režima obrade. Eksperimenti su izvođeni na strugu za elektrohemijsku obradu na prethodno izrađenim epruvetama primenom odgovarajućeg alata. Od uticajnih parametara ispitana su različita termička stanja materijala, različite vrste i karakteristike primenjenog elektrolita i njegova brzina strujanja. Isto tako ispitan je uticaj mešavine elektrolita dok je za karakterističan konstrukcioni čelik ispitan uticaj korozionog dejstva. Na kraju rada je izvršena diskusija dobijenih eksperimentalnih rezultata odnosno zavisnosti.
Ključne reči: elektrohemijska obrada, strugarska obrada, čelici otporni prema hemijskim uticajima, elektrohemijska reakcija, kvalitet obrađene površine, gustina struje, termičko stanje čelika, brzina elektrolita, elektroliti i elektrolitički elementi
INVESTIGATION INFLUENCE OF CHARACTERISTICS PARAMETERS ОF SURFACE QUALITY ON SOME STAINLESS STEEL AT ELECTROCHEMICAL SCRAPING PROCESSING
In the introduction of this paper the basics of the electrochemical process and the most important technological characteristics of electrochemical process with a description of the reactions in electrolytic element. Two characteristic examples of chemical reactions in electrolytic cells are presented. In the second part of this paper we studied influence of various parameters on surface quality for characteristic group of stainless steels. The mean arithmetic roughness Ra in the function of current density was measured in all experiments. Experiments were performed on the machine for electrochemical treatment on previous made tubes by using appropriate tools. In these experiments we studied different thermal state of the materials, various types and characteristics of used materials and its flow rate. Also, the influence of electrolyte mixtures was studied while the influence of corrosion effects is investigated for the characteristic construction steel. At the end of the paper discussion of the obtained experimental results were done.
Key words: electrochemical treatment, scrapping treatment, steels resistance on chemical influence, electrochemical reaction, surface quality, current density, thermal state of steel, electrolytes rate, electrolytes and eelectrolytic elements.
J. RADOŠEVIĆ,
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:620.197.3 :669.715’3
Ekološki prihvatljivi inhibitori korozije legura aluminija i bakra
Sve veća briga za očuvanje okoliša dovela je do postavljanja strožih odredbi u pogledu korištenja kemikalija koje mogu imati štetan utjecaj na okoliš, što je dovelo do potpunog smanjivanja ili potpunog prestanka upotrebe određenog broja vrlo djelotvornih korozijskih inibitora. Tako su kromati uklonjeni s liste tehnički primjenjivih inhibitora uslijed svoje toksičnosti, a smanjena je upotreba i polifosfata jer je nađeno da njihovo ispuštanje u prirodne vodotokove može dovesti do pretjeranog razvoja algi. Zbog toksičnosti ograničena je upotreba amina, a oksidi arsena i propargil alkohola morali su se potpuno zamijeniti s manje toksičnim inhibitorima. Istraživanja su se usmjerila na ispitivanje organskih spojeva koji se mogu dobiti iz biljnog materijala (Rosmarinus officinalis L.). U izlaganju će se prikazati neki rezultati inhibicije aluminija i njegovih legura pomoću vodenog ekstrakta ružmarina kao i kunifer legure. Nadalje, prikazat će se rezultati inhibicije bakra i bronce pomoću ekološko prihvatljivog imidazola i njegovih derivata.
Ključne riječi: Al, Al-Mg legure, Cu, CuNiFe i Cu-Sn6 legure, inhibicija korozije, ekološko prihvatljivi inhibitori
Environmentally acceptable inhibitor alloys aluminum and copper
Growing concern for environment preservation has led towards establishing more rigorous regulations regarding chemical exploitation that could have a disastrous impact on the environment and set the course to total reduction or total exploitation termination of certain number of highly efficient corrosion inhibitors. Therefore, chromates have been removed from the list of technically applicable inhibitors for the reason of its toxicity, while polyphosphate exploitation has been reduced due to discovery of possible excessive algae development in natural watercourses where they are exhausted. Due to its toxicity, the exploitation of amines has been reduced, while arsenic and propargil alcohol oxides had to be completely replaced with less toxic inhibitors. The research has been focused on testing of organic compounds that could be obtained from herbal material (Rosmarinus officinalis L.) In presentation, some results of aluminium and its alloys inhibition by rosemary water extracts as well as CuNiFe alloys inhibition will be shown. Furthermore, the results of copper and bronze inhibition by non toxic imidazole and its derivatives will be shown.
Key words: Al, Al-Mg alloys, Cu, CuNiFe and Cu-Sn6 alloys, corrosion inhibition, non-toxic inhibitors
DARKO VUKSANOVIĆ1, JELENA PJEŠČIĆ1, DRAGAN RADONJIĆ1, REFIK ZEJNILOVIĆ2, VESELINKA GRUDIĆ1
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:620.197.3:669.715’721’3
Ispitivanje korozionog ponašanja legura sistema AlMgCu u vodenim rastvorima u prisustvu neorganskih inhibitora NaNO2, Na2CO3 i Na2HPO4
Inhibitori korozije su materije koje u malim količinama i pod određenim uslovima smanjuju ili potpuno zaustavljaju koroziju metala. Inhibitori se uglavnom koriste za zaštitu metala od korozije u rastvorima i prostorima ograničene zapremine. To mogu biti: hemijski aparati, parni kotlovi, oprema pri skladištenju, nagrizanju i slično. Inhibitori korišćeni u ovom radu pripadaju anodnim inhibitorima korozije, čija uloga je da uspore anodni proces rastvaranja metala, jer sa primarnim produktima korozije stvaraju nerastvorni zaštitni sloj koji čvrsto prijanja na površinu metala i time smanjuje anodnu površinu. Sastav korozione sredine utiče na efikasnost djelovanja anodnog inhibitora. Prisustvo halogenih jona (hlorida), kao i povećanje aktivnosti vodoničnih jona, otežavaju prevođenje metala u pasivno stanje. Povećanjem agresivnosti sredine povećava se gustina struje pasiviranja. U takvim uslovima potrebna je znatno veća koncentracija inhibitora da bi se izvršilo pasiviranje metala.
Ključne riječi: inhibitori korozije, korozija metala, gustina struje, vodeni rastvori
INVESTIGATION THE CORROSION BEHAVIOR OF AlMgCu SYSTEM ALLOYS IN AQUEOUS SOLUTIONS IN PRESENCE OF IN ORGANIC INHIBITORS NaNO2, Na2CO3 AND Na2HPO4
Corrosion inhibitors are substances in small quantities and under certain conditions, reduce or completely stop metal corrosion. Inhibitors are generally used to protect metals from corrosion in solutions and spaces limited capacity. It can be chemically appliances, boilers, equipment for storing, abrasion, and the like. Inhibitors used in this work are those of the anodic corrosion inhibitors, whose purpose is to slow down the process of anodic dissolution of metal as the primary corrosion products form insoluble protective layer that adheres strongly to the metal surface and thus reduces the anode surface. Composition of the corrosive environment affects the efficacy of anodic inhibitors. The presence of halide ions (chloride), as well as increased activity of hydrogen ions, hampering interpretation metals in the passive state. Increasing aggressiveness of the solution increases the passivation current density. Under these conditions require significantly higher concentration of inhibitor to effect passivation of metals.
Key words: corrosion inhibitors, corrosion of metals, the current density, aqueous solutions
BOŽIDARKA ARSENOVIĆ, ZORANA ŽIVIĆ, BOŠKO IVANOVIĆ, MIRKO SARIĆ
Originalni naučni rad [PDF]
UDC:667.42:669.2486.058
Ispitivanje kvaliteta prevlaka dobijenih iz sulfamatnog rastvora nikla
Uzorci za ispitivanje kvaliteta prevlaka nanešenih iz nikal-sulfamatnog rastvora su ravne epruvete i originalni deo komponente noge stajnog trapa aviona “Boeing”. Ispitivanja su vršena u skladu sa Boeing-ovim standardima BAC 5746 i BSS 7235. U radu su prikazani rezultati ispitivanja mikrotvrdoće HV 0,3; adhezije prevlake sa osnovnim materijalom,, mikrografije metalografskih snimaka pomoću kojih se dao odgovor na pitanje veze između osnovnog materijala i nanešene prevlake, kao i poroznosti i debljine prevlake snimljenih na tri poprečna preseka ispitivanih uzoraka. Potvrđeno je postizanje zadovoljavajućih mehaničkih i strukturno-morfoloških karakteristika, kako na prevlaci nanešenoj na ispitivane epruvete tako i na originalnom upotrebljenom delu noge stajnog trapa aviona “Boeing”.
Ključne reči: prevlake nikla, rastvori, karakteristike.
INVESTIGATION OF THE QUALITY OF SULPHAMATE-NICKEL COATINGS
The samples for investigating the quality of coatings from sulphamate-nickel solution are flat test tubes and original part of the leg componente of the landing gear of the “Boeing”airplane. The researches are done according to Boeing standards BAC 5746 and BSS 7235. The paper shows the results of the examination of microhardness HV 0.3; adhesion of the coating with base material, microphotographs of the melatographic photographs which give the answer to the question of bonding between base material and the coating, as well as porosity and thickness of the coating on three cross-cuts of the examined samples. The achievement of satisfying mechanical and structural morphological characteristics has been confirmed, both on coating deposited on test tubes and on the original used part of the leg of the landing gear of the airplane.
Key words: nickel coatings, solutions, characteristics.
J. MARKU*, I. DUMI**, E. LIÇO*, T. DILO*, O. ÇAKAJ*
Scientific paper [PDF]
UDC:666.971.3.4.052
The charachterization and the utilization of cement kiln dust (CKD) as partial replacement of portland cement in mortar and concrete production
Cement Kiln Dust (CKD) is a by product material of cement manufacturing industry.The physical and chemical characteristics of CKD depend on raw materials, type of kiln operation, dust collection systems and fuel type used in cement clinker production. Free lime is found in CKD. Depending on the concentration of lime (CaO) and the cementing minerals, CKD may have any cementitious value. The majority of CKD is recycled by returning it back into the cement kiln as raw material. Recently, has been a trend of utilizing CKD in soil stabilization, sewage treatment, etc. In this study attempts are made at utilizing it as partial replacement of Portland cement in mortar and concrete production. The CKD and Portland cement are characterized from a chemical, mineralogical and physical point of view. Several blends of binding materials are prepared using 0-45% CKD as partial replacement of Portland cement. In addition to CKD, in some other blends, fly ash and blast furnace slag are added, too. The prepared mixtures are then studied in terms of their properties both in fresh and hardened state. Tests are carried out on the mortars cured at different time lengths; their flexure and compressive strength, durability and porosimetry are determined.
Key words: CKD, Portland cement, charachterization, utilization
KARAKTERIZACIJA I KORIŠĆENJE PRAŠINE IZ CEMENTNE PEĆI (CKD) KAO DELIMIČNU ZAMENU PORTLAND CEMENTA U MALTERU I PROIZVODNJI BETONA
Prašina iz cementne peći ( CKD ) je nusproizvodni materijal u industriji cementa. Fizičko-hemijske karakteristike CKD zavise od sirovina, vrste rada peći, sistema za prikupljanje prašine i vrste goriva koje se koristi u proizvodnji klinker cementa. Slobodni kreč se nalazi u CKD. U zavisnosti od koncentracije kreča ( CaO ) i minerala cementa, CKD može da ima vrednost cementa. Većina CKD se reciklira tako da se vraća nazad u cementnu peć kao sirovina. Od skora je trend da se CKD koristi za stabilizaciju zemljišta, tretman otpadnih voda, itd. U ovom radu je prikazan pokušaj korišćenja CKD kao delimičnu zamenu za portland cement u proizvodnji maltera i betona. CKD i Portland cement karakterisani su sa hemijskog, mineraloškog i fizičkog aspekta. Nekoliko smeša obavezujućih materijala su sastavljeni korišćenjem od 0 do 45% CKD kao delimičnu zamenu za Portland cement. Pored CKD, u nekim drugim smešama dodati su pepeo i šljaka iz visokih peći, takođe. Pripremljene smeše su proučavane u smislu njihovih osobina, kako u svežem tako i u očvrslom stanju. Testovi su sprovođeni u različitim vremenskim intervalima; ispitivana je njihova čvrstoća, trajnost i poroznost.
Ključne reči: CKD, portland cement, karakterizacija, korišćenje
MIRKO GOJIĆ1, LADISLAV VRSALOVIĆ2, STJEPAN KOŽUH1, DIANA ĆUBELA3, SENKA GUDIĆ2
Scientific paper [PDF]
UDC:620.183.6 :669.245’295
Microstructure and corrosion properties Ni-Ti alloy after electrochemical testing in 0.9 % NaCl solution
In this work the corrosion behaviour of Ni-Ti (Nitinol) shape memory alloy was studied using different electrochemical techniques including open circuit potential (EOC), potentiodynamic polarization and electrochemical impedance spectroscopy (EIS). Samples made from nitinol alloy with diameter of 4 mm were used for microstructural and corrosion investigations. Testing solution was 0.9 % NaCl solution at pH=7.4, and temperature 37±0.5 oC. Microstructural analysis was performed by the optical and electron scanning microscopy (SEM) equipped with energy dispersive spectrometry (EDS). High values of the oxide film resistance (Rox) and the low value of corrosion current density (icorr) indicated high corrosion resistance of Ni-Ti alloy, but relatively low value of breakdown potential (Eb) indicates the possibility of development localised corrosion attack on the alloy surface. Size of pits was from 10 to 100 mm and surface inclusions were initiation sites for the pitting corrosion.
Key words: nitinol, shape memory alloy, microstructure, corrosion
MIKROSTRUKTURA I KOROZIONE OSOBINE Ni – Ti LEGURE POSLE ELEKTROHEMIJSKOG TESTA U RASTVORU 0.9% NaCl
U radu je proučavano korozijsko ponašanje Ni-Ti (Nitinol) slitine s prisjetljivosti oblika pomoću različitih elektrokemijskih metoda uključujući potencijal otvorenog strujnog kruga (EOC), potenciodinamičku polarizaciju i elektrokemijsku impedancijsku spektroskopiju (EIS). Uzorci nitinola promjera 4 mm korišteni su za mikrostrukturna i korozijska ispitivanja. Otopina za ispitivanje bila je 0.9 % NaCl s pH=7.4 i temperaturom 37±0.5 oC. Mikrostrukturna analiza je provedena optičkim i elektronskim pretražnim mikroskopom (SEM) opremljenim s energetsko disperzijskm spektrometrom (EDS). Visoke vrijednosti otpora oksidnog filma (Rox) i niske vrijednosti gustoće korozijske struje (icorr) upućuju na visoku korozijsku otpornost Ni-Ti slitine, ali relativno niska vrijednost potencijala pucanja filma (Eb) upućuju na mogućnost razvoja lokalnog korozijskog napada na površini slitine. Veličina jamice je bila od 10 do 100 mm, dok su uključci bili inicijalna mjesta za jamičastu koroziju.
Ključne riječi: nitinol, slitine s prisjetljivosti oblika, mikrostruktura, korozija
MILICA GVOZDENOVIĆ1, BRANIMIR JUGOVIĆ2, DALIBORKA JAMBREC3, JASMINA STEVANOVIĆ4, BRANIMIR GRGUR1
Scientific paper [PDF]
UDC:620.193.667.28
Application of polyaniline in corrosion protection of metals
Polyaniline is probably the most investigated electroconducting polymer. This popularity is a result of its important features: existence of various oxidation states, electrical and optical activity, low cost monomer, red/ox reversibility, environmental stability, ease of both chemical and electrochemical synthesis etc. These unique features are partly inherited from its polymeric origin and partly aroused from its conductivity and could be considered for practical application in: electrochemical systems for energy storage and conversion, electronic devices, electromagnetic and microwave shielding materials, sensors, biosensors and corrosion protection as well. The motivation of application of polyaniline in corrosion protection of metals and alloys is replacement of environmentally hazardous materials, e.g. chromates in coating systems. Up to day, lot of studies on various metals both on iron, steels and non-ferrous metals and alloys were performed. The studies involve investigation on individual polyaniline coatings and polyaniline in coating systems. Owing to variation in experimental procedure (substrate, substrate preparation, coating type, corrosion environment, test method etc..) it is unlikely to propose unique mechanism for corrosion protection of metals in the presence of polyaniline. However, most of the literature is interpreted in terms of general mechanisms of corrosion protection, barrier and anodic protection.
Key words: electroconducting polymers, polyaniline, coatings, corrosion protection
PRIMENA POLIANILINA U ZAŠTITI METALA OD KOROZIJE
Polianilin je najproučavaniji elektroprovodni polimer. Ova popularnost polianilina je posledica jedinstvenih svojstava, delom nasleđenih od polimerne prirode, a delom ostvarenih provodljivošću. Najvažnija svojstva polianilina: postojanje više oksidacionih stanja, elektronska provodljivost, optička aktivnost, postojanost u spoljašnjoj sredini, mogućnost hemijske i elektrohemisjke sinteze i niska cena monomera nalaze primenu u mnogim oblstima: elektrohemisjkim sistemima za skladištenje i proizvodnju električne energije, elektronici, za izradu sensorskhih i biosenzorskih elektroda, za izradu antistatičkih i materijala mikrotalasnih i magnetnih štitova i u zaštiti metala i legura od korozije. Primena polianilina u zaštiti od korozije je prvenstveno motivisana potrebom zamene toksičnih materijala iz sistema prevlaka. Postoji dosta literaturnih podataka iz ove oblasti. Ipak, imajući u vidu raznovrsnost metala i legura, korozionih sredina, postupaka pripreme materijala, nanošenja prevlaka i vrsta prevlaka, kao i eksperimentalnih procedura i observacija, praktično je nemoguće uspostaviti jedinstven mehanizam antikorozione zaštite metala u prisustvu polianilina. Najcitiraniji i najpopularniji mehanizmi koji se mogu naći u literaturi obuhvataju barijerni mehanizam i mehanizam anodne zaštite.
Ključne reči: elektroprovodni polimeri, polianilin, zaštita od korozije
IRENA NIKOLIĆ1, RADOMIR ZEJAK2, DRAGOLJUB BLEČIĆ1, MILENA TADIĆ1, VELIMIR R. RADMILOVIĆ3
Scientific paper [PDF]
UDC:504.3.056
Geopolymerization of fly ash as a possible solution for stabilization of used sandblasting grit
Geopolymers are relatively new, environmentally friendly and light weight materials which form as a result of a reaction of aluminosilicate materials with a highly alkaline solution. They are characterised by good mechanical properties and are considered a possible replacement for ordinary Portland cement in construction. In addition, geopolymerization technology is recognized as a possible way of immobilization of toxic waste (nuclear waste, waste water, waste containing heavy metals, etc.). In this paper, we have investigated the possibility of immobilization of used sandblasting grit in fly ash based geopolymers. The results have shown that geopolymerization of fly ash with the addition of used sandblasting grit is possible. Microstructure of synthesized geopolymers is characterised by the presence of aluminosilicate gel and unreacted fly ash. However, compared to fly ash based geopolymers, lower compressive strength is obtained. It is demonstrated that Si/Al ratio determines the compressive strength of geopolymers.
Key words: geopolymerisation, geopolymer, fly ash, sanblasting grit.
GEOPOLIMERIZACIJA LETEĆEG PEPELA KAO MOGUĆEG REŠENJA ZA STABILIZACIJU KADA SE KORISTI ZA PESKARENJE
Geopolimeri su relativno novi, ekološki prihvatljivi laki materijali koji se dobijaju kao rezultat reakcije alumosilikatnih materijala i jako alkalnih rastvora. Karakterišu ih zadovoljavajuće mehaničke osobine pa se stoga razmatraju kao moguća zamjena za portland cement u gradjevinarstvu. Osim toga tehnologija geopolimerizacije je prepoznata kao mogući način imobilizacije toksično gotpada (nuklearnog otpada, otpadnih voda i otpada koji sadrži teške metale). U ovom radu ispitivana je mogućnost imobilizacije otpadnog grita u geopolimere na bazi lebdećeg pepela. Rezultati su pokazali da je geopolimerizacija lebdećeg pepela sa dodatkom otpadnog grita moguća. Mikrostrukturu sintetisanih geopolimera karakteriše prisustvo alumosilikatnog gela i neizreagovanih čestica pepela. U poredjenju sa geopolimerima na bazi pepela, u geopolimerima sa otpadnim gritom se dobijaju niže vrijednosti pritisne čvrstoće. Pokazano je da pritisna čvrstoća geopolimera zavisi od odnosa Si/Al.
Key words: geopolimerizacija, geopolimer, leteći pepeo, otpadni grit
RUŽICA MANOJLOVIĆ1 ANDREJ ČEŠNOVAR2
Scientific paper [PDF]
UDC:620.193.4:622.692
Corrosion inspection and protection of diesel storage tank
The standard corrosion inspection of the process equipment in the OKTA Crude Oil Refinery in Skopje include control of all pressure vessels and storage tanks in the refinery. As a part of the standard inspection activities, an inspection of storage diesel tank was done. The inspection consists of visual control and ultrasonic thickness measurements during the course of time. The obtained thickness values on predetermined locations were than compared to the required standard values. After that, an analysis of the causes of corrosion was done. The possible corrosion mechanisms that appear on some sections of the tank were determined. The tank is constructed from two types of structural carbon steel, which makes it more susceptible to corrosion. At the end, the critical sections of the tank were repaired, with replacing of the corroded steel sheets with new, and a suitable corrosion protection with coating was made. The obtained results expanded our knowledge about the appearance of corrosion on these types of storage tanks. This way, the acquired experience for these inspection activities present a good basis for future mre efficient corrosion protection of tanks.
Key words: corrosion, diesel storage tank, characterization, protection.
Izvod
Standardna ispitivanja pojave korozije procesne opreme u rafineriji OKTA u Skoplju obuhvataju kontolu svih posuda pod pritiskom i skladišnih rezervoara u rafineriji. U okviru ovih ispitivanja, izvršen je i pregled rezervoara za dizel gorivo. Ispitivanje se sastojalo od vizuelne kontrole i ultrazvučnog merenja promene debljine rezervoara tokom vremena. Dobivene vrednosti debljina na pojedinim mernim mestima na omotaču, podnici i krovu rezervoara su zatim upoređene sa standardnom zahtevanim vrednostima. Nakon toga su izvršena ispitivanja uzroka nastanka korozije. Određeni su i mogući mehanizmi korozije koji se javljaju na pojedinim delovima rezevoara. Rezervoar je izrađjen od dva tipa ugljeničnih konstrukcionih čelika, pa je, time, podložan koroziji. Na kraju je izvedena sanacija kritičnih delova rezervoara tako što su korodirani limovi zamenjeni novim i napravljna je odgovarajuća antikorozivna zaštita premazom. Dobiveni rezultati proširili su saznanja o pojavi korozije na ovakvom tipu rezervoara. Na taj način, stečena iskustva pri ovim ispitivanjima su dobra osnova za buduću efikasniju zaštitu rezervoara od korozije.
Ključne reči: korozija, rezervoar za dizel gorivo, karakterizacija, zaštita.
ZVONKO GULIŠIJA1, MIROSLAV SOKIĆ1, VLADISLAV MATKOVIĆ1, BRANISLAV MARKOVIĆ1, ILIJA ILIĆ2
Stručni rad [PDF]
UDC:669.67.004.8
Sekundarne sirovine kalaja i postupci njihove prerade
Najznačajnije sekundarne sirovine kalaja su: otpadni beli limovi i međuprodukti njihove proizvodnje (kalajne šljake, mulj i sunđer), metalna ambalaža, olovo-kalajne šljake i legure, amortizovani hladnjaci iz automobilske industrije i dr. Tehnološki postupci njihove regeneracije obuhvataju dve osnovne faze: pripremu otpada i njegovu metaluršku preradu. Priprema metalne ambalaže za metaluršku preradu je veoma važna faza i obuhvata veliki broj tehnoloških operacija, kao sto su: sakupljanje, sortiranje, pranje, usitnjavanje, odmašćivanje i dr. Priprema otpadnog belog lima je jednostavnija usled lakšeg sakupljanja i manje zaprljanosti. Prerada pripremljenog otpada vrši se primenom postupka hlorovanja, elektrolitičkog rastvaranja i taloženja ili alkalnog luženja i elektrolize.Prerada kalajne šljake, mulja i sunđera vrši se primenom postupka redukcionog topljenja, a dobijeni sirovi kalaj rafiniše u više stupnjeva.
Ključne reči: otpadni beli lim, kalajna šljaka, postupci reciklaže
Tin secondary raw materials and procedures for their processing
Main resources of tin secondary raw materials are: residual tin-plates and by-products from their production (tin slags, sludges and sponges), metallic packings, lead-tin slags and alloys, amortised coolers from cars etc. The technological procedure for their processing includes two basic stages: pretreatment of the scrap and it¢s metallurgical processing. The tin-plated cans pretreatment is a very important phase and it includes the following operations, cans collection, sorting, washing, crushing, warnish removal etc. Due to the easier collection and lower grade of impurities, the pretreatment of the waste tin plates is simpler in comparison with the tin-plated cans. The processing of the prepared scrap, can be carried out in two ways. In one way, the processing consists of chlorination treatment, electrolytical dissolution and precipitation, while in the other way alkaline leaching and electrolysis are employed. The processing of the tin slags, sludges and sponges can be carried out using reductional smelting process and refining of obtained secondary tin.
Key words: waste tin plate, tin slags, procedures for recycling
ANA STANISAVLJEV1 ALEKSANDRA PERIĆ – GRUJIĆ2
Stručni rad [PDF]
UDC:661.43.001.53
Prikaz analize natrijum hipohlorita prema standardu EN 901
Natrijum hipohlorit se dobija uvođenjem gasovitog hlora u hladan, razblažen rastvor natrijum hidroksida. Rastvor natrijum hipohlorita je bistra tečnost žućkasto – zelene boje. Prilikom obrade vode koristi se za uklanjanje jedinjenja amonijaka, oksidaciju sulfida, oksidaciju gvožđa(II) u gvožđe(III) i kao dezinficijens. Doza za tretman zavisi od sastava sirove vode. Mora se voditi računa da se ne pređe maksimalna koncentracija aktivnog hlora u snabdevanju vodom. Natrijum hipohlorit se primenjuje korišćenjem dozir-pumpi, injekcionih napajača ili gravitacionih hranilica sa konstantnim nivoom. Sadržaj aktivnog hlora u rastvoru natrijum hipohlorita treba da bude do 160g/l u vreme dostave od proizvođača. Proizvod mora biti vidljivo slobodan od taloga i suspendovanih materija i mora odgovarati proizvođačkoj specifikaciji. Prema standardu EN 901 rade se sledeći parametri: sadržaj natrijum hlorata, sadržaj aktivnog hlora, sadržaj toksičnih supstanci (arsen, kadmijum, hrom, živa, nikl, olovo, antimon i selen), gustina i pH vrednost. U Gradskom zavodu za javno zdravlje Beograd, u laboratoriji za ispitivanje predmeta opšte upotrebe, u 2011. godini analizirano je 20 uzoraka natrijum hipohlorita. Dva uzorka nisu odgovarala proizvođačkoj specifikaciji zbog manje koncentracije aktivnog hlora od one koja je navedena u specifikaciji a jedan uzorak je proglašen neispravnim zbog vidljivo prisutnog crnog taloga na dnu.
Ključne reči: natrijum hipohlorit, aktivni hlor, toksične supstance, standard EN 901, crni talog
Analysis of sodium hypohlorite according to standard EN 901
Sodium hypochlorite is obtained by introducing gaseous chlorine into a cold, dilute sodium hydroxide. Sodium hypochlorite solution is a yellow-green clear liquid. In water treatment is used to remove ammonia compounds, oxidation of sulfide, oxidation of iron (II) to iron (III) and as disinfectant. Sodium hypochlorite is applied using a pump – dosing, injection or gravity feeder power supplies with a constant level. The content of active chlorine in sodium hypochlorite should be up to 160g/l at the time of delivery from the manufacturer. The product must be visibly free from sediment and suspended matter and must match the manufacturer’s specification. According to standard EN 901 the next parameters are analyzed: the content of sodium chlorates, the content of available chlorine, content of toxic substances (arsenic, cadmium, chromium, mercury, nickel, lead, antimony and selenium), density and pH value. In the Institute for Public Health, Belgrade, in the laboratory for testing goods for general use, in 2011. were analyzed 30 samples of sodium hypochlorite. Two samples did not correspond to the product specification due to lower concentration of active chlorine from that described in the specification and one sample was declared invalid because of the present visible black precipitate at the bottom.
Key words: sodium hypochlorite, active chlorine, toxic substances, standard EN 901, black precipitate
DRAGAN UGRINOV1, SNEŽANA KOMATINA-PETROVIĆ2, ALEKSANDER STOJANOV3
Stručni rad [PDF]
UDC:620.91.92:662.767.2.004.8(497.11)
Mogućnosti eksploatacije deponijskog i biogasa kao obnovljivog izvora energije u Srbiji
Energetika je jedan od strateških resursa razvoja privrede i društva uopšte a stalni rast cena energenata je realnost. Usled toga, industrijski razvijene države počele su da racionalizuju potrošnju fosilnih goriva povećanjem energetske efikasnosti i intenziviranjem korišćenja obnovljivih izvora energije Održivi razvoj, energetska efikasnost, korišćenje obnovljivih izvora energije i zaštita okoline su najaktuelnija pitanja na početku novog veka. Saznanjem da je energetika većim delom uzrok štetnih emisija SO2, NOx i CO2 u svetu počinju istraživanja tehnologija i proizvodnje sistema za korišćenje obnovljivih izvora energije, koji predstavljaju ekološki čiste izvore energije, bez štetnih emisija i uticaja. Najvažnija uloga obnovljivih izvora energije je u smanjenju efekta staklene bašte, u povećanju energetske efikasnosti. U radu je dat kratak pregled alternativnih izvora energije sa aspekta održivog razvoja, energetske efikasnosti i zaštite okoline i uloga tehnologije eksploatacije deponijskog i bio gasa kao energenta.
Ključne reči: deponijski gas, biogas, održivi razvoj, energetska efikasnost
POSSIBILITY OF EXPLOITATION OF LANDFILL AND BIOGAS AS A RENEWEBLEENERGY SOURCE I SERBIA
Energy is one of strategic resources for development of economy and society in general, and permanent increase of fuel prices is reality. Because of that, developed countries have started to rationalize consumption of fossil fuel through energy efficiency and increased utilization of renewables. Sustainable development, energy efficiency, consumption of renewables and environmental protection are the most actual issues at the beginning of the new century. After recognizing the fact that energy is predominantly cause of GHGs (SO2, NOx and CO2) emission, research in the field of technology and production of systems for utilization renewables, as clean energy sources, without harmful effects and emission, have started. The most important role of renewables is in reduction greenhouse gasses effect, and in increase energy efficiency. In the paper, short review of alternative energy sources from the viewpoint of sustainable development, energy efficiency and environmental protection, as well as role of technology of disposal gas and biogas as energy source exploitation, is presented.
Key words: landfill gas, biogas, sustainable development, energy efficiency
